Starzyński Stefan Bronisław, pseud. Ciepciuś, Lew, krypt. Stepol (1893 – ok. 1943), działacz niepodległościowy, oficer Wojska Polskiego, ekonomista, polityk, prezydent Warszawy.
Ur. 19 VIII w Warszawie w zubożałej rodzinie szlacheckiej, był najmłodszym synem Alfonsa i Stefanii Jadwigi z Lipskich, bratem Romana (zob.) i Mieczysława (zob.).
W r. 1895 rodzina Starzyńskich przeniosła się z Warszawy do Żyrardowa, następnie do wsi Sierżniki pod Łowiczem, gdzie S. uczył się w szkole elementarnej, a w r. 1904 do Łowicza, gdzie kontynuował naukę w szkole realnej. Wychowywany przez matkę w duchu patriotyczno-niepodległościowym, już jako uczeń pierwszej klasy wziął udział w strajku szkolnym 1905 r. oraz włączył się w działalność założonego m.in. przez brata, Romana, Związku Młodzieży Postępowej w Łowiczu, przekształconego następnie w «Filarecję» – Związek Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej (ZMPN). Relegowany w marcu t.r. ze szkoły realnej, uczestniczył w tajnych kompletach samokształceniowych. W r. 1907 przeniósł się do Warszawy, gdzie kontynuował naukę w prywatnym gimnazjum Emiliana Konopczyńskiego. Działał dalej w ZMPN (pseud. Ciepciuś) i był trzykrotnie aresztowany. Skazany w grudniu 1910 na miesiąc twierdzy w warszawskiej Cytadeli, po odbyciu kary uczył się w r. 1911 w prywatnej szkole średniej Michała Kreczmara (Szkoła Tow. Kultury Polskiej). Po jej ukończeniu studiował w l. 1911–14 nauki ekonomiczne na Wyższych Kursach Handlowych im. Augusta Zielińskiego i prawdopodobnie w tym okresie zaliczył dwa semestry na Uniw. Warsz.; utrzymywał się z korepetycji. W grudniu 1911 uczestniczył razem z braćmi jako reprezentant uczelnianego koła ZMPN w III Zjeździe «Filarecji» w Krakowie, na którym powołano Unię Stowarzyszeń Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Za przykładem braci wstąpił w r. 1912 do krakowskiego Tow. «Strzelec», a w Warszawie działał w sekcji uczniowskiej Związku Walki Czynnej; pod pseud. Lew redagował „Biuletyn Szkolny”. Zaprzyjaźnił się w tym okresie m.in. z Zygmuntem Zarembą, potem politykiem PPS, i Janem Pohoskim, późniejszym wiceprezydentem Warszawy (zastępcą S-ego), a także Janem Kruszewskim, Janem Niemczykiem i Stanisławem Ratyńskim, w przyszłości działaczami społecznymi. W l. 1913–14 był członkiem KC Unii Stowarzyszeń Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej z siedzibą w Krakowie.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej, w sierpniu 1914, przeniósł się S. do Łodzi, gdzie jego matka prowadziła tajne nauczanie w szkole Macierzy Szkolnej. We wrześniu t.r. rozpoczął działalność w Polskiej Organizacji Narodowej, prowadząc tam werbunek do Legionów Polskich (Leg. Pol.). W związku z ofensywą niemiecką w październiku opuścił Łódź i przybył do Krakowa, gdzie 22 X wstąpił do Leg. Pol., a następnie w końcu miesiąca został zwerbowany przez brata, Romana, do kierowanej przez niego ekspozytury Oddz. Wywiadowczego 1. pp przy Dep. Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN). W obawie przed zajęciem Krakowa przez Rosjan ewakuował się z ekspozyturą 9 XI do Nawsia koło Jabłonkowa. Po rozwiązaniu ekspozytury przez Dep. Wojskowy NKN zgłosił się ponownie do 1. pp Leg. Pol. wchodzącego w skład I Brygady, ale już od 1 I 1915 służył w Dep. Wojskowym NKN, kolejno jako jego emisariusz na pow. wieluński (do 7 VII t.r.), referent w Piotrkowie (mianowany 15 VII sierżantem), a od 8 IX oficer placu i komendant werbunkowy na pow. pińczowski (od 8 X w stopniu chorążego). Dn. 15 VII 1916 wrócił do Leg. Pol. i przydzielony jako dowódca plutonu do 2. baonu 5. pp I Brygady, wziął udział w bitwach nad Stochodem, pod Rudką Sitowicką i Sitowiczami. W końcu t.r. został skierowany na kurs oficerski w Ostrowi-Komorowie, a po jego ukończeniu w 1. poł. 1917 wrócił do 5. pp, stacjonującego wtedy w Zegrzu. W wyniku tzw. kryzysu przysięgowego w 2. poł. lipca t.r. został internowany wraz z innymi oficerami 5. pp w obozie w Beniaminowie; przebywając tam z braćmi, uczestniczył w pracach kół samokształceniowych. Zwolniony z obozu 1 III 1918, podjął pracę zawodową w warszawskim Tow. Przemysłowców, kierowanym przez Andrzeja Wierzbickiego. Równocześnie działał konspiracyjnie w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW); z jej polecenia wyjechał do Lublina, gdzie 7 XI t.r. zameldował się u komendanta głównego POW, a zarazem ministra wojny w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej Edwarda Rydza Śmigłego. Dn. 10 XI wstąpił do WP, następnie został referentem dowództwa WP w Lublinie. Przeniesiony 28 XI do Chełma, był adiutantem dowództwa Chełmskiego Okręgu Wojskowego i adiutantem dowództwa 35. pp, a do stycznia 1919 służył w adiutanturze Dowództwa Sił Zbrojnych działających na Ukrainie. Od 20 III t.r. uczestniczył w I Kursie Adiutantów Sztabowych w Warszawie; po jego ukończeniu pracował od 21 IV jako referent sekcji spraw wschodu w Oddz. II Sztabu Generalnego WP, a po jej reorganizacji, jako zastępca szefa Wydz. Wschodniego Oddz. II. Jesienią t.r., na własną prośbę, został przeniesiony na front sowiecki do 10. Pułku Artylerii Polowej (PAP). Od 16 XI do 8 XII był wysłannikiem Naczelnego Dowództwa WP do Naczelnego Dowództwa Wojsk Ukraińskich; prowadził rozmowy w sprawie przejazdu formacji atamana Semena Petlury przez terytorium polskie. W trakcie realizacji tego zadania zachorował na tyfus plamisty; rekonwalescencję odbył u rodziny w Warszawie. W maju 1920 wrócił do 10. PAP i został przydzielony do 3. baterii w grupie płk. Stanisława Nałęcz-Małachowskiego, znajdującej się w składzie Armii Rezerwowej. Odznaczył się wówczas w walkach koło wsi Melnica. Od 22 VII t.r. był szefem Oddz. II dowództwa 12. DP, potem został przydzielony do dowództwa grupy gen. Stanisława Hallera. Dn. 18 IX został szefem oddziału operacyjno-informacyjnego sztabu 9. DP, a 14 X awansował do stopnia kapitana (ze starszeństwem od 1 IV 1920). W 9. DP pełnił z przerwami obowiązki jej szefa Sztabu (11 XII 1920 – 15 I 1921, 7 II – 6 III t.r., 7 IV – 20 IV). Dn. 5 V 1921 został przeniesiony na stanowisko referenta do sekcji informacyjnej II Oddz. Sztabu Generalnego WP (do 15 VII t.r.) i w tym samym miesiącu przeszedł do rezerwy.
Jako człowiek politycznego zaufania Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, został S. w r. 1922 mianowany sekretarzem generalnym delegacji polskiej przy Komisjach Mieszanych Specjalnej i Reewakuacyjnej w Moskwie, powołanych do realizacji postanowień polsko-sowieckiego traktatu pokojowego. Ze względu na niewystarczającą znajomość języka rosyjskiego zajmował się głównie sprawami wewnętrznymi delegacji. Po powrocie do kraju, w r. 1924, opublikował t.r. dwie broszury: Jak jest naprawdę dzisiaj w Rosji? (W., pod krypt. Stepol) oraz Zagadnienie narodowościowe w Rosji Sowieckiej (W., z przedmową Leona Wasilewskiego); opisał w nich rodzący się totalitaryzm sowiecki, który uznał za niebezpieczny dla narodów Europy Środkowej. T.r. premier i minister skarbu Władysław Grabski zatrudnił S-ego w swym resorcie jako urzędnika sekretariatu Komitetu Ekonomicznego Ministrów i zlecił mu m.in. zbadanie sprawy «Guzohanu», czyli wyjaśnienie układów korupcyjnych w instytucji zajmującej się zakupami żywności dla wojska. Na stanowisku tym S., usiłując wyegzekwować należności wobec skarbu państwa od posłów uwikłanych w korupcyjne działania «Guzohanu», blokował ich diety poselskie. Nowy minister skarbu w gabinecie Aleksandra Skrzyńskiego, Jerzy Zdziechowski, uznał taką metodę walki z korupcją za niedopuszczalną i 1 III 1926 zwolnił S-ego z pracy. W l. 1925–6 brał S. udział w spotkaniach dyskusyjnych, organizowanych przez redaktora „Drogi” Adama Skwarczyńskiego i był członkiem Kapituły «Zakonu Dobra i Honoru Polski», półlegalnej organizacji nawiązującej do tradycji Wolnomularstwa Narodowego. Rezultatem prowadzonych wówczas dyskusji było studium S-ego pt. Program rządu pracy (W. 1926), postulujące m.in. zdecydowaną walkę z korupcją, radykalną reformę administracji państwowej i samorządowej, reorganizację armii, rozwój ustawodawstwa społecznego, upowszechnienie oświaty i racjonalną reformę rolną. Polemizując ze zwolennikami liberalnych szkół ekonomicznych opowiadał się S. za rozwojem etatyzmu i interwencjonizmu państwowego, zbliżając się do programu PPS.
W dniach przewrotu majowego 1926 r. wyraził S. chęć wstąpienia do PPS, co jednak zostało odrzucone przez kierownictwo partii (Zarembę i Tadeusza Szturm de Sztrema). Powołany wkrótce potem przez premiera Kazimierza Bartla na urzędnika do szczególnych zleceń przy Prezesie Rady Ministrów z zadaniem utrzymywania łączności między nim a ministrami skarbu, przemysłu i handlu oraz komunikacji, wraz ze spełniającymi podobne funkcje: Walerym Sławkiem, Januszem Jędrzejewiczem, Jerzym Stempowskim i Wincentym Jastrzębskim, był członkiem tzw. małej rady ministrów. W październiku t.r. został dyrektorem Dep. Ogólnego Min. Skarbu przy ministrze Gabrielu Czechowiczu; w ramach Wydz. Polityki Finansowo-Gospodarczej zgromadził wtedy wokół siebie młodych ekonomistów, sympatyków etatyzmu, nazwanych z czasem «pierwszą brygadą gospodarczą». W gronie tym znajdowali się m.in. Roman Górecki, Jan Kulski, Aleksander Ivánka, Julian Husarski, Antoni Krahelski, Władysław Landau, Adam Loret, Antoni Repeczko. W l. 1926–8 inicjował S. konferencje gospodarcze, których rezultatem były, również powstałe pod jego wpływem, dwie prace zbiorowe: „Zagadnienia gospodarcze Polski współczesnej” (W. 1928) oraz „Na froncie gospodarczym. W dziesiątą rocznicę odzyskania niepodległości” (W. 1928). W broszurach wydanych w tym okresie: Rok 1926 w życiu gospodarczym Polski (W. 1927), Zagadnienie etatyzmu (W. 1928), Stan finansowy Polski w r. 1927 (W. 1928), Myśl państwowa w życiu gospodarczym (W. 1928), Rola państwa w życiu gospodarczym (W. 1929), był orędownikiem aktywnej roli państwa w procesach inwestycyjnych i w walce ze strukturalnym bezrobociem. Odrębnej problematyki dotyczyła broszura Litwa – zarys stosunków gospodarczych (W. 1928). Jako «chorąży polskiego etatyzmu» był S. zwalczany przez Związek Przemysłu Pol. «Lewiatan» i jego dyrektora Wierzbickiego (do otwartych starć na tym tle doszło na zebraniu 12 XII 1928 i 10 I 1929 u wiceprezesa BBWR Janusza Radziwiłła). Krytykowali S-ego również inni ekonomiści liberalni, a także Związek Ziemian oraz różni działacze BBWR. Będąc zapalonym automobilistą i żeglarzem, inspirował S. powołanie w r. 1928 Międzyministerialnej Komisji do Zbadania Zagadnień Turystyki. W r. 1929 patronował pracom nad zinwentaryzowaniem i oszacowaniem majątku państwa; z jego inicjatywy powołano wówczas specjalną komisję pod kierownictwem Władysława Zawadzkiego. Na przełomie l. dwudziestych i trzydziestych był wiceprezesem Tow. Ekonomistów i Statystyków, członkiem Inst. Gospodarstwa Społecznego, Inst. Spraw Narodowościowych, Tow. Badania Zagadnień Międzynarodowych i Tow. Miłośników Historii, prezesem Rady Grodzkiej BBWR Warszawa-Śródmieście i Koła Przyjaciół Dzielnicy Mokotów.
We wrześniu 1929 objął S. stanowisko wiceministra skarbu przy ministrze Ignacym Matuszewskim; podlegały mu sprawy ceł, monopoli i koncesji, a także polityka kadrowa. W listopadzie 1930 wszedł do Sejmu z listy BBWR; jako poseł zajmował się m.in. sprawą budowy portu w Gdyni i magistrali kolejowej Śląsk–Gdynia, ustawą o zaopatrzeniu byłych więźniów politycznych z okresu walk rewolucyjno-niepodległościowych oraz ustawą antyalkoholową. Na początku r. 1931, skonfliktowany z Matuszewskim, ustąpił z Min. Skarbu, ale po objęciu teki ministra skarbu przez Jana Piłsudskiego wrócił pod koniec maja t.r. na to stanowisko. Od t.r. wykładał w Wyższej Szkole Handlowej (od r. 1933 Szkoła Główna Handlowa) problematykę monopoli i przedsiębiorstw państwowych; równocześnie utworzył tam system stypendialny dla studentów. W r. 1932, na tle sprawy kartelu drożdżowego, wytoczył i wygrał proces o zniesławienie przeciw Stefanowi Ołpińskiemu i Henrykowi Przewłockiemu, zarzucającym mu uzyskanie korzyści majątkowych z ochrony kartelu oraz uczestnictwo w przekazaniu przez kartel 500 tys. zł na cele BBWR. Wydał w tym czasie kolejne prace: Życie gospodarcze a ustrój państwa (W. 1930), Pięć lat na froncie gospodarczym (W. 1931), Światowy kryzys gospodarczy a obecna sytuacja Polski i plan prac BBWR (W. 1931), opublikował też Zagadnienia turystyki w Polsce („Auto i Turystyka” 1931 nr 19). Dn. 5 IX 1932, wkrótce po objęciu ministerstwa przez Zawadzkiego, poprosił o bezterminowy urlop; stanowisko wiceministra piastował formalnie do 17 XII t.r. W l. 1932–4 był wiceprezesem Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK); w związku z nowym obowiązkiem, w r. 1933 zrzekł się mandatu poselskiego. Na zlecenie MSZ napisał kilka broszur o polskiej polityce finansowej, m.in. How Poland balances her budget (W. 1933) i Méthodes appliquées en Pologne pour combattre la crise économique (Paris 1933). W „Polityce Gospodarczej” opublikował artykuł Metody zwalczania kryzysu gospodarczego przez Polskę (1933 nr 53). W r. 1933 w Warszawie przy ul. Szustra 72, wybudował willę, która stała się ważnym ośrodkiem życia towarzyskiego stolicy. W l. 1933–4 był komisarzem generalnym Obywatelskiego Komitetu Pożyczki Narodowej, kierowanego przez Władysława Raczkiewicza; w związku z tym opublikował broszurę pt. Pożyczka Narodowa (W. 1934). Dzięki zastosowanym przez S-ego różnym formom promocji, liczba subskrybentów zbliżyła się do 1350 tys., a dochód z subskrypcji do 372,6 mln zł. Dn. 1 I 1934 awansował na majora rezerwy.
Sukces Pożyczki Narodowej zdecydował o nominacji 30 VII 1934 S-ego na tymczasowego (komisarycznego) prezydenta m.st. Warszawy, w miejsce nominowanego na ministra spraw wewnętrznych Mariana Zyndram-Kościałkowskiego (pierwszego prezydenta komisarycznego po rozwiązaniu przez rząd 2 III t.r. Rady M.St. Warszawy). Jako prezydent uzyskał S., mimo powołania Komisarycznego Zarządu Miejskiego, niezwykle szerokie uprawnienia. Już na początku sierpnia t.r. przedstawił zarys swego programu: ustabilizowanie budżetu miejskiego, ożywienie ruchu budowlano-inwestycyjnego, podniesienie estetyki miasta, walka z biurokratyzmem. W tym miesiącu wziął udział w II Światowym Zjeździe Polaków z Zagranicy w Warszawie. Dn. 19 X otrzymał kolejną nominację na prezydenta Warszawy, już bez dodatku «tymczasowy» (na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z 24 IX o tymczasowych organach ustrojowych m.st. Warszawy). Obejmując stanowisko prezydenta miał S. przeciw sobie większość warszawskiej opinii publicznej; niechęć tę pogłębił pierwszymi decyzjami: zmianami kadrowymi i zwolnieniami w Zarządzie Miasta oraz kierownictwach przedsiębiorstw i instytucji miejskich prowadzonymi pod hasłem «walki z korupcją i dotychczasowym upartyjnieniem stanowisk w warszawskim samorządzie», a także zmniejszeniem uposażeń i emerytur przyznanych pracownikom przez poprzednie władze miejskie. W październiku został prezesem Związku Miast Polskich; przewodniczył mu do wybuchu drugiej wojny światowej i przyczynił się do uzdrowienia sytuacji finansowej zrzeszonych w nim miast. T.r. otrzymał od Min. Skarbu 20 mln zł dla gminy m.st. Warszawy w formie skryptów dłużnych skarbu państwa (tzw. posag Starzyńskiego).
S. rozpoczął likwidację deficytu budżetowego stolicy i aktywną politykę inwestycyjną, modernizując infrastrukturę techniczną miasta; działał także na rzecz zmniejszenia bezrobocia m.in. przez propagowanie robót publicznych. W celu promocji miasta doprowadził w r. 1934 do powstania Związku Propagandy Turystycznej m.st. Warszawy i stanął na jego czele. W styczniu 1935 zorganizował konferencję, podczas której przedstawił plan rozbudowy i modernizacji stolicy. Poza uporządkowaniem Śródmieścia, zadbał przede wszystkim o wygląd miasta; w lutym t.r. rozpoczął akcję «Warszawa w kwiatach i w zieleni» (realizowaną przez powołany w tym celu komitet obywatelski), mającą na celu ukwiecenie domów, placów i podwórek warszawskich. We wrześniu t.r. odbył na pokładzie statku «m/s Piłsudski» podróż do Nowego Jorku, gdzie spotkał się z burmistrzem tego miasta F. La Guardia. T.r. borykał się z falą strajków robotniczych w Warszawie oraz z kampanią PPS, domagającą się w mieście zmian strukturalnych; musiał też zmierzyć się z nową sytuacją polityczną, gdy wybory do Sejmu IV kadencji we wrześniu zbojkotowało 71% warszawiaków. W r. 1936 nastąpiła kolejna fala (148) strajków w Warszawie; odtąd poświęcał S. wiele czasu na rozwiązywanie problemów socjalnych. Mocą ustaw sejmowych z 31 III i 30 VI t.r. przedłużono rządy komisaryczne S-ego i utrzymano tymczasowy system władzy w stolicy.
S., miłośnik starej Warszawy, przywiązywał duże znaczenie do jej zabytków. Z jego inicjatywy powstała w listopadzie 1935 Komisja Opieki nad Zabytkami Warszawy pod przewodnictwem Stanisława Lorentza; kiedy w r. 1936 założono Muz. Dawnej Warszawy (oddz. Muz. Narodowego), S. sfinansował z budżetu miasta kupno trzech kamieniczek na Rynku Starego Miasta. W l. 1937–9 przebudowano Arsenał z przeznaczeniem na siedzibę Archiwum Miejskiego oraz pałac Blanka, odrestaurowano pałac Branickich na Podwalu i pałac Działyńskich na Lesznie, a także, w listopadzie 1938, odsłonięto mury obronne starej Warszawy. Poprawa koniunktury gospodarczej i pomoc finansowa państwa oraz zaangażowanie S-ego, który m.in. uzyskał kredyty bankowe BGK i Powszechnej Kasy Oszczędnościowej (PKO) na budownictwo, spowodowały ożywienie prac urbanistycznych w Warszawie. S. zabiegał o powiększenie terenów należących do miasta, głównie drogą darowizn prywatnych i państwowych; już w r. 1934 Rada Ministrów przyznała Warszawie część terenów państwowych Mokotowa i Rakowca. W r. 1938 włączono do miasta części Wilanowa i resztę Bródna. Do ważniejszych przedsięwzięć architektoniczno-urbanistycznych S-ego zrealizowanych m.in. we współpracy z wiceprezydentem Pohoskim należało wybudowanie pierwszego odcinka Trasy N–S (Północ–Południe), który otrzymał nazwę al. Niepodległości (1935), modernizacja wszystkich warszawskich arterii wlotowych (Grochowskiej, Wolskiej, Puławskiej, Marymonckiej, Radzymińskiej, Miedzeszyńskiej) oraz połączenie Starego Miasta z Żoliborzem przez przebicie i poszerzenie ul. Bonifraterskiej (1936–7, wg projektu Mariana Lalewicza), a także budowa wiaduktu przy Dworcu Gdańskim (1938), bulwarów i arterii nadbrzeżnych oraz otwarcie Bulwaru Gdańskiego jako realizacja hasła «Warszawa twarzą do Wisły». Rozwój urbanistyczny przeżywały dzielnice: Grochów, Saska Kępa, Mokotów, Bielany, Marymont i Koło; następowała szybka integracja z centrum miasta przedmieść przyłączonych w r. 1916 do Warszawy.
Dzięki opracowaniu szczegółowych planów regulacyjnych oraz preferencjom kredytowym, za prezydentury S-ego powstało blisko 100 tys. izb mieszkalnych zbudowanych przez miasto, spółdzielnie mieszkaniowe, Tow. Osiedli Robotniczych, fundusz kwaterunku wojskowego i właścicieli prywatnych. Zaprojektowano wiele ciekawych architektonicznie budynków, głównie użyteczności publicznej, m.in. gmach Sądów Grodzkich (1935–9) i gmach PKO przy ul. Świętokrzyskiej (1938). Z działaniami S-ego i Pohoskiego wiąże się też powstanie Stołecznego Teatru Powszechnego (1935). Rozbudowano szpitale: Wolski i Świętego Ducha, powstały nowe ośrodki zdrowia i opieki społecznej. Ulepszona nawierzchnia ulic wzrosła o 1,9 mln m˛, przybyło 26 km torów tramwajowych, zbudowano 96 km nowej sieci wodociągowej i 82 km sieci kanalizacyjnej, stale rozbudowywano sieć gazociągową; liczba abonentów Elektrowni Miejskiej (przejętej przez władze miasta w lipcu 1936) wzrosła o 70 tys., przy jednoczesnym obniżeniu ceny energii elektrycznej o 30%. S. zadbał o nowe ośrodki rekreacji: nabyto na własność miasta Las Kabacki, przyjęto darowiznę 1 tys. ha lasów wawerskich, zbudowano Kanał Piaseczyński oraz nowe parki i skwery, m.in. Sowińskiego na Woli (1936), Park (Zieleniec) Wielkopolski (1937–8), Dreszera na Mokotowie (1938). Miasto kupiło też Olszynkę Grochowską (1937/8), gdzie S. planował założenie parku i muzeum. W celu zagospodarowania Pola Mokotowskiego zlikwidowano w r. 1938 stary tor wyścigów konnych przy ul. Polnej i przeniesiono wyścigi na tor w Zespole Wyścigów Konnych na Służewcu.
S. starał się o poparcie opinii publicznej za pośrednictwem prasy, radia, kół przyjaciół dzielnic Warszawy i środowisk twórczych (m.in. zyskał uznanie Jana Lechonia i Juliusza Kadena Bandrowskiego). Na zlecenie S-a jego sekretarz Tadeusz Przypkowski wydał album pt. „Piękno Warszawy” (W. 1935 I–V z przedmową S-a). Zarząd Miasta finansował publikację serii varsavianów (m.in. A. Moraczewskiego „Historii Warszawy”, W. 1938). Z inicjatywy S-ego otwarto w Zachęcie w r. 1936 wystawę pt. „Warszawa w obrazach”. Wielką popularnością cieszyły się zainicjowane przez niego wystawy urbanistyczne, których zadaniem było skupienie wokół Zarządu Miasta entuzjastów przebudowy stolicy: „Warszawa przyszłości” (28 III 1936, Muz. Narod.; S. był prezesem komitetu wystawy), „Dawna Warszawa” (1937), „Warszawa wczoraj, dziś i jutro” (październik 1938 w nowym gmachu Muz. Narod.). Oprócz realizowanego czteroletniego planu rozbudowy Warszawy na l. 1937/8–1940/1, opracowanego w r. 1937 od strony finansowej przez Mirosława Gąsiorowskiego, przygotował S. plan dziesięcioletni (na l. 1938/9–1947/8) zakładający m.in. budowę dzielnicy reprezentacyjnej im. Józefa Piłsudskiego na Polu Mokotowskim ze Świątynią Opatrzności i pomnikiem Marszałka na Placu na Rozdrożu oraz zorganizowanie wiosną 1944 wystawy krajowej (na wzór poznańskiej z r. 1929) dla uczczenia XXV-lecia Niepodległości (po wystawie miało powstać Muz. Nauki i Techniki usytuowane w ubogiej w instytucje kulturalne dzielnicy – Pradze). W dalszej perspektywie planował S. zorganizowanie w Warszawie w r. 1956 Igrzysk Olimpijskich i dokonanie w tym celu rozbudowy urządzeń sportowo-rekreacyjnych po obu stronach Wisły w rejonie Czerniakowa i Siekierek oraz przystąpienie do budowy 25 km sieci metra obejmującego także Pragę. S. dążył do skupienia wszystkich funkcji społeczno-gospodarczych w rękach samorządu, do zlikwidowania dwutorowości w administracji na terenie stolicy; w rezultacie wiosną 1937 popadł w konflikt z Komisarzem Rządu na m.st. Warszawę Włodzimierzem Jaroszewiczem. W lipcu t.r. opowiedział się za powołaniem komitetów dzielnicowych, które miały ułatwiać Zarządowi Miejskiemu zaspokajanie podstawowych potrzeb ludności poszczególnych dzielnic. W październiku stał na czele delegacji Zarządu Miejskiego Warszawy na wystawę światową w Paryżu; z tej okazji zlecił poprawienie herbu i flagi miasta (zmiana korony nad tarczą z rosyjskiej na stanisławowską i ustanowienie barw flag miejskich na złoto-żółto-czerwone). W 2. poł. t.r. został S. zaatakowany na łamach prasy przez Władysława Studnickiego i Kazimierza Kowalskiego, zarzucających mu nieprawidłowości w wydatkach, popieranie firm żydowskich, uleganie w kwestiach ekonomicznych ideologii sowieckiej, uprawianie autoreklamy, stosowanie klucza partyjnego i odejście od Kościoła rzymskokatolickiego. S. wytoczył proces o zniesławienie, który wygrał w grudniu. T.r. współtworzył Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN) i został przewodniczącym jego Sektora Miejskiego w Warszawie. Niebawem założył własne ugrupowanie polityczne Narodowy Gospodarczy Komitet Samorządowy (NGKS) – stołeczną mutację OZN, rozszerzoną o organizacje chrześcijańsko-demokratyczne.
Dn. 16 VIII 1938 Sejm przyjął ustawę o samorządzie gminnym m.st. Warszawy wzmacniającą pozycję prezydenta, który był odtąd również przewodniczącym Rady Miasta, urzędującym przez kadencję dziesięcioletnią, odwoływanym tylko przez Prezydenta RP. T.r. wydał S. broszurę Rozwój stolicy (W.), w której raz jeszcze przedstawił wizję przyszłej Warszawy. Dn. 14 XI został z ramienia OZN wybrany do Senatu V kadencji z m.st. Warszawy. W wyborach samorządowych 18 XII NGKS zdobył 39 mandatów, stając się w stuosobowej Radzie Miejskiej najsilniejszym klubem. S., chcąc uzyskać większość przy wyborze prezydenta miasta, usiłował porozumieć się z PPS, klasowymi związkami zawodowymi i Warszawskim Klubem Demokratycznym, jednak sprzeciw Stefana Dąbkowskiego, szefa warszawskiej organizacji OZN, uniemożliwił zrealizowanie tego zamiaru. W tej sytuacji, 30 III 1939 postanowieniem Rady Ministrów został S. ponownie powołany na komisarycznego prezydenta Warszawy; rządził przy pomocy NKGS, przy cichym poparciu klubu PPS w wielu konkretnych przedsięwzięciach. T.r., z inicjatywy S-ego i Zarządu Miejskiego, odsłonięto zaprojektowany przez Ludwikę Nitschową pomnik Syreny na Wybrzeżu Kościuszkowskim.
Wobec oznak zbliżającej się wojny już w kwietniu 1939 patronował S. działalności Komitetu Pracowniczego Propagandy Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej. Starał się zabezpieczyć stolicę, m.in. przez zgromadzenie rezerw paliwowych w Elektrowni Miejskiej i Gazowni, powołanie Szefostwa Służby Technicznej Wodociągów i Kanalizacji, przygotowanie służby zdrowia, straży pożarnej oraz kadr dla komunikacji miejskiej na wypadek mobilizacji; dbał też o zabezpieczenie zbiorów Muz. Narodowego. Dn. 12 VI t.r. wydał rozporządzenie w sprawie obrony przeciwlotniczej; w tym miesiącu powołał też Miejskie Zakłady Aprowizacyjne. Latem przystąpiono do budowy schronów w Warszawie i rozpoczęto intensywne ćwiczenia członków Obrony Przeciwlotniczej. W 2. poł. lipca udał się S. na pokładzie «m/s Piłsudski» na wycieczkę do fiordów norweskich i Danii (wrócił do stolicy pod koniec miesiąca). Dn. 22 VII sporządził testament i złożył go w Muz. Narodowym, któremu zapisał swe zbiory artystyczne i dokumenty; pozostałe dobra miały otrzymać dzieci braci S-ego. Dn. 23 VIII wydał odezwę wzywającą mieszkańców stolicy m.in. do kopania rowów przeciwlotniczych.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, przebywając od 1 IX 1939 głównie w warszawskim Ratuszu, kierował S. funkcjonowaniem miasta. Dn. 4 IX powołał Stołeczny Komitet Samopomocy Społecznej, a 6 IX Straż Obywatelską. Dn. 8 IX otrzymał nominację na Komisarza Cywilnego przy Dowództwie Obrony Warszawy, znajdującym się w rękach gen. Waleriana Czumy; S-emu zostały podporządkowane wszystkie instytucje miejskie i społeczne powiązane z obroną. Przekazał wówczas prezydenturę miasta swemu zastępcy Pohoskiemu i wydał apel, wzywający do powrotu mieszkańców Warszawy, którzy opuścili miasto na wezwanie płk. Romana Umiastowskiego. Jako Komisarz Cywilny Obrony Warszawy od 8 IX codziennie występował w radiu, wzywając warszawiaków do wytrwania. Dn. 10 IX został mianowany przez gen. Juliusza Rómmla komisarzem cywilnym przy dowództwie Armii «Warszawa». Wydawał kolejne odezwy, apele i polecenia, powołał Biuro Prasowe przy Zarządzie Miejskim, uruchomił publikację „Biuletynu Prasowego”. Współpracował lojalnie ze wszystkimi liczącymi się organizacjami społecznymi, przedstawicielami opozycji, głównie socjalistami i narodowcami, oraz reprezentantami gminy żydowskiej. Związał ze swym Komisariatem dziesiątki organizacji, m.in. kierowany przez Zarembę Robotniczy Komitet Pomocy Społecznej, Robotnicze Baony Obrony Warszawy i Straż Obywatelską. Wykorzystywał Społeczne Pogotowie Harcerskie w organizowaniu łączności i pomocy dla żołnierzy oraz ludności cywilnej. Utrzymywał kontakt radiofoniczny z innymi miastami w kraju, a także z Paryżem, Londynem i Nowym Jorkiem, skąd płynęły wyrazy solidarności z walczącą Warszawą; apelował o pomoc militarną aliantów. Od 20 IX kierował Komitetem Obywatelskim M.St. Warszawy, zwanym także Radą Obrony Stolicy; na jego posiedzeniach bronił konieczności jak najdłuższego trwania w obronie ze względu na jej znaczenie międzynarodowe, szczególnie po agresji sowieckiej na Polskę. Dn. 23 IX wygłosił ostatnie przemówienie radiowe: «Chciałem, by Warszawa była wielka [...]. I Warszawa jest wielka [...] broniąca honoru Polski jest u szczytu swej wielkości i sławy»; tego dnia, w wyniku ciężkiego bombardowania elektrowni, radio zamilkło. Poruszony ogromem zniszczeń, jakich doznało miasto podczas kolejnego bombardowania (25 IX) i niemieckiego szturmu generalnego, zgodził się S. na kapitulację stolicy. Wziął udział w rokowaniach z Niemcami prowadzonych przez gen. Tadeusza Kutrzebę; starał się wynegocjować warunki najkorzystniejsze z punktu widzenia sytuacji ludności cywilnej miasta, w tym dziesiątków tysięcy uchodźców, którzy znaleźli się w jego murach. Mimo początkowych wahań odrzucił kilka propozycji opuszczenia Warszawy lub ukrycia się. Tuż przed kapitulacją przekazał fundusze miejskie dla powołanej w nocy z 26 na 27 IX przez gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego Służby Zwycięstwu Polski (SZP), a także dostarczył fałszywe dokumenty i blankiety dokumentów jej organizatorom, w tym działaczom PPS (m.in. Szturm de Sztremowi). Dn. 28 IX podpisał rozporządzenie wykonawcze do układu kapitulacyjnego oraz wydał odezwę, w której dziękował mieszkańcom stolicy za ich postawę; w podziemiach Ratusza udekorował najbardziej zasłużonych uczestników obrony cywilnej Warszawy. Tego dnia ukazał się w „Kurierze Warszawskim” artykuł S-ego pt. Odbudujemy jeszcze stolicę.
Po kapitulacji S. i członkowie Zarządu Miejskiego nadal sprawowali swe funkcje, starając się m.in. o utrzymanie bezpieczeństwa publicznego przez działalność Straży Obywatelskiej. Po wkroczeniu Niemców (29 IX – 1 X 1939), S. starał się przede wszystkim zabezpieczyć działalność służb miejskich (elektrowni, wodociągów, sieci tramwajowej), a także stworzyć szansę na przetrwanie działaczy SZP w miejskich przedsiębiorstwach i organizacjach. Podejmował działania zmierzające do uporządkowania problemów aprowizacji (m.in. przez powołanie 17 X t.r. Warszawskiej Hurtowni Aprowizacyjnej), uruchomienia szkolnictwa i miejskiej służby zdrowia, starał się o szybkie rozpoczęcie odbudowy stolicy. Dn. 19 X władze okupacyjne pozbawiły go możliwości samodzielnego wydawania odezw do ludności oraz wpływu na sprawy miasta. Dn. 27 (lub 26) X został aresztowany przez Gestapo w swym gabinecie w Ratuszu. Był przetrzymywany kolejno w więzieniach: przy ul. Daniłowiczowskiej, Rakowieckiej oraz na Pawiaku; zorganizowanej już ucieczki z Pawiaka odmówił, nie chcąc narażać nikogo na represje. W tym okresie Gestapo intensywnie gromadziło materiały mogące go obciążyć oraz przesłuchiwało jego współpracowników. Dn. 24 XII został wywieziony do Niemiec (początkowo prawdopodobnie do Spandau w Berlinie). Zmarł w nieznanych okolicznościach, prawdopodobnie w obozie koncentracyjnym w Dachau w październiku 1943. Istnieje wiele hipotez dotyczących miejsca i daty śmierci S-ego: obóz Baalberge koło Bernburgu (19 III 1944), miasteczko Wittenberg nad Łabą (poł. 1944), więzienie Moabit w Berlinie, obozy koncentracyjne Dora (początek kwietnia 1945), Flossenburg (wczesna wiosna 1945), Buchenwald lub Sachsenhausen; pojawiła się też informacja o rozstrzelaniu go zimą 1939/40 w Parku Natolińskim w Warszawie. S. był odznaczony m.in. legionową odznaką «Za wierną służbę», dwukrotnie Krzyżem Walecznych za udział w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r., krzyżem Orderu Virtuti Militari V kl. za udział w wojnie polsko niemieckiej 1939 r. oraz pośmiertnie Krzyżem Grunwaldzkim I kl. za zasługi dla Warszawy (1946), również orderami zagranicznymi: Korony Włoskiej II kl., Estońskiego Orła II kl., belgijskim Leopolda I, Korony Rumuńskiej, węgierskim Krzyżem Zasługi.
S. był dwukrotnie żonaty: od r. 1914 z Józefą Wróblewską («Zazą»), działaczką młodzieżowego ruchu niepodległościowego. Małżeństwo rozpadło się w r. 1917, kiedy Wróblewska związała się z Sylwestrem Wojewódzkim, żołnierzem I Brygady Leg. Pol. i działaczem POW, następnie w l. 1918–22 oficerem II Oddz. Sztabu Generalnego WP, działaczem PSL «Wyzwolenie», prokomunistycznej Niezależnej Partii Chłopskiej i białoruskiej «Hromady», w l. 1922–7 posłem na Sejm, związanym z polskim wywiadem wojskowym, rozstrzelanym w r. 1933 w ZSRR. Wróblewska, która wraz z Wojewódzkim wyjechała do ZSRR, została zesłana do Kazachstanu, gdzie zmarła w zapomnieniu w r. 1962. Drugą żoną S-ego była Paulina z Chrzanowskich (15 VI 1894 – 29 V 1939), 1.v. Tylicka, wdowa po Stanisławie, oficerze Leg. Pol., działaczka społeczna, od r. 1936 wiceprzewodnicząca Stołecznego Komitetu Pomocy Dzieciom i Młodzieży, którą S., po przejściu na wyznanie ewangelickie, poślubił w r. 1922. Będąc przekonany, że pierwsza żona została rozstrzelana wraz z Wojewódzkim, w r. 1937 wrócił S. do katolicyzmu i wziął ślub w obrządku rzymskokatolickim oraz odnowił ślub cywilny. Oba małżeństwa S-ego były bezdzietne.
Na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w Alei Zasłużonych, wzniesiono i uroczyście poświęcono 27 X 1957 symboliczny pomnik-grób S-ego (projektu Bohdana Pniewskiego). W r. 1978 odsłonięto tablicę ku jego czci w gmachu Szkoły Głównej Planowania i Statystyki przy ul. Rakowieckiej, a 1 III 1981 w Bazylice Archikatedralnej p. wezw. św. Jana Chrzciciela prymas Stefan Wyszyński poświęcił epitafium S-ego. Tablice pamiątkowe wmurowane są także na budynku radiostacji im. S-ego na Forcie Mokotowskim i na budynku radiostacji w Raszynie. Pomniki S-ego znajdują się w Warszawie w Parku Saskim (dłuta Nitschowej, odsłonięty 16 I 1981) i na placu Bankowym (dłuta Andrzeja Renesa, odsłonięty 10 XI 1993). Imię S-ego nosi osiem szkół, wiele ulic w polskich miastach (m.in. rondo i most w Warszawie), a także drużyn harcerskich; jest on również patronem 10. Warszawskiego Pułku Samochodowego. Imieniem S-ego nazwano park w Lesie Kabackim w Warszawie. W sierpniu 1999 przyznano mu pośmiertny tytuł Honorowego Obywatela M. Warszawy.
Bohaterska postawa S-ego we wrześniu 1939 zdecydowała o jego wejściu do narodowej tradycji i legendy. Już w czasie wojny ukazały się pierwsze poświęcone mu utwory, publikowane w podziemnej prasie, antologiach i tomikach poetyckich, m.in. Jana Janiczka „Ratusz” („Antologia poezji współczesnej”, W. 1940/1), Jerzego Jurandota „Panie pułkowniku Kiliński” („Werble wolności”, W. 1943), anonimowy „List do Stefana Starzyńskiego” („Nowe Drogi” 1942 nr 12); na emigracji powstał wiersz Lechonia „Pieśń o Stefanie Starzyńskim” („Gaz. Pol. w Brazylii” 1940 nr z 1 XII, wielokrotnie przedr.) oraz poemat Antoniego Słonimskiego „Popiół i wiatr” (Londyn 1942); Kazimierz Wierzyński dedykował S-emu tomik „Barbakan warszawski” (Nicea 1940). Podczas powstania warszawskiego, 1 IX 1944, ukazał się w „Biuletynie Informacyjnym” artykuł pt. „Starzyński” zawierający fragmenty jego przemówień z września 1939. Po wojnie wiersze poświęcone S-emu publikowali m.in. Hanna Mortkowicz-Olczakowa, Zygmunt Michałowski i Michał Choromański. Postać S-ego występuje także w powieściach, m.in. Kazimierza Brandysa „Miasto niepokonane” (1946), Elżbiety Wachnowskiej-Thun „Alarm dla miasta Warszawy trwa” (1946), Jacka Wołowskiego „Tak było” (1947), Józefa Hena „Opór” (1967) oraz w pamiętnikach i wspomnieniach, m.in. Stanisława Rostworowskiego i Ferdynanda Goetla, w zbiorowych wydaniach z r. 1942: „Pamiętnik obrońców Warszawy” (W.) i „Kronika dni wrześniowych” (W.), a także w dziennikach Zofii Nałkowskiej i Karola Irzykowskiego. Fotoreporter amerykański J. Bryan, przebywający we wrześniu 1939 w Warszawie, zadedykował S-emu swoje wspomnienia pt. „Oblężenie” (New York 1942), w których poświęcił mu wiele miejsca. Postać S-ego wspominał też m.in. dziennikarz włoski A. Valcini („Il Calvario di Varsavia 1939–1945”, Milano 1945, wyd. polskie: „Golgota Warszawy 1939–1945”, Kr. 1973). Dn. 2 IX 1979 w Teatrze Adekwatnym w Warszawie odbyła się prapremiera monodramu pt. „Obrona Warszawy. Rzecz o Stefanie Starzyńskim” (scenariusz, reż. i wykonanie Henryk Boukołowski). Powstały też filmy poświęcone S-emu, m.in. fabularny „Gdziekolwiek jesteś, panie prezydencie” (reż. Andrzej Trzos Rastawiecki, premiera 12 IX 1978) oraz dokumentalne „Chciałem aby Warszawa była wielka” (reż. Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka, 1971) i „Prezydent Starzyński” (reż. Edmund Zbigniew Szaniawski, 1993).
Enc. Warszawy (fot.); PSB (Pohoski Jan); – Almanach sceny polskiej, 1979/80, W. 1982; Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; Kto był kim w drugiej Rzeczypospolitej, Red. J. M. Majchrowski przy współpracy G. Mazura i K. Stepana, W. 1994 (fot.); – Baeder-Bederski W., Gdzie zginął Starzyński, „Życie Warszawy” 1969 nr z 12 IX; Bargiełowski D., Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Generał broni, teozof wolnomularz, kapłan Kościoła liberalnokatolickiego, W. 2001 II; Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Kr. 1982; tenże, Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, W. 1970; Bielski L., Rozmowa ze świadkiem rozstrzelania Stefana Starzyńskiego, „Życie Warszawy” 1969 nr z 4 XI; Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978; Drozdowski M. M., Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r., W. 1974; tenże, Sprawy i ludzie II RP. Szkice i polemiki, Kr. 1979; tenże, Stefan Starzyński prezydent Warszawy, W. 1980 (fot.); Drozdowski M. M., Englert J., Szwankowska H., Stefan Starzyński Chciałem, by Warszawa była wielka, W. 1994 (fot. s. 19, 27, 28, 100); Drozdowski M. M., Szwankowska H., Pieśń o Stefanie Starzyńskim i jego Warszawie, W. 1993 (fot.); Gałęzowski M., „Wzór Piłsudczyka”. Wacław Lipiński 1896–1949. Żołnierz, historyk i działacz polityczny, W. 2001; Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej, W. 1960; Hoppe J., Konflikty w łonie warszawskiej organizacji OZN, w: Warszawa II Rzeczypospolitej, W. 1971 III 201–6, 210–14; Jurga T., Obrona Polski 1939, W. 1990; Karpowicz W. M., Stefan Starzyński w 100-lecie urodzin (wystawa w Muz. Hist. M.St. Warszawy), „Kron. Warszawy” 1993 nr 3–4 s. 116–24; Kordaszewicz A., Stefan Starzyński, W. 2000; Kowalski K., Kręte drogi gospodarki p. Starzyńskiego, W. 1937; Krok-Paszkowski M., Z.W.C. w Warszawie (1912–1914). Miscellanea, „Niepodległość” T. 8: 1933; Kulski J., Jeszcze w sprawie tzw. Apelu płk. Umiastowskiego w 1939 r., „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 15: 1970 nr 1 s. 494–5; Kunert A.K., Rzeczpospolita walcząca. Wrzesień–grudzień 1939, W. 1993 (karykatura Jotesa); Kwiatkowski M. J., To już historia. Felietony o dziejach Polskiego Radia, W. 1975 s. 134–6, 138, 141–3; tenże, Wrzesień 1939. Warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia, W. 1984; Lisowski W., Prezydent Warszawy, „Wojsko i Wych.” 1998 nr 8; Majchrowski J., Silni, zwarci. Gotowi. Myśl polityczna Obozu Zjednoczenia Narodowego, W. 1985; Malinowski M., W obronie stolicy, W. 1960; Odziemkowski J., Warszawa w wojnie obronnej 1939 roku, W. 1989; Patkaniowska D., Legenda literacka Stefana Starzyńskiego, w: Pamięć września. Materiały z sesji naukowej Instytutu Badań Literackich PAN 22–24 XI 1989, „Biul. Polon.” R. 33: 1990 z. 3–4; Pawłowicz H., Komisariat Cywilny przy Dowództwie Obrony Warszawy we wrześniu 1939, w: Najnowsze dzieje Polski. Materiały i studia z okresu II wojny światowej, W. 1961 I; Porwit M., Obrona Warszawy wrzesień 1939, W. 1969; Rakowski J., Ideologia gospodarcza epoki Józefa Piłsudskiego, „Niepodległość” (Londyn) T. 1: 1948; Słomczyński A., Jaka jest prawda o prezydencie Starzyńskim, „Życie Warszawy” 1969 nr z 12 XI; Stawecki P., Żołnierska droga, „Polska Zbrojna” R. 4: 1993 nr 44 (216); Szczypiorski A., Od Piotra Drzewieckiego do Stefana Starzyńskiego. Gospodarka komunalna m.st. Warszawy w latach 1915–1939, Wr. 1968; tenże, Samorząd Warszawy (1916–1939), w: Warszawa II Rzeczypospolitej, W. 1968 I 95, 97; Szwankowski E., O realizacjach urbanistycznych Warszawy 1919–1939, w: tamże, W. 1970 II 59; Tomicki J., Warszawska organizacja PPS (1929–1939), w: tamże, W. 1968 I 283–6; Warszawa i stolice regionalne II RP we wrześniu 1939 roku i początkach Polskiego Państwa Podziemnego, Red. M. M. Drozdowski, H. Szwankowska, W. 2002; Wysocki W., Starzyńscy w Łowiczu. Studia z dziejów oświaty łowickiej w dobie strajku szkolnego, Łowicz 1993 (fot.); Zawadzki A. W., Finanse samorządu terytorialnego w latach 1918–1939, W. 1971; – Alfabetyczny spis oficerów rezerwy, W. 1922 s. 275; Izby ustawodawcze, „Przekrój” 1939 nr 1 (fot.); Jesteśmy w Warszawie. Przewodnik literacki po stolicy, W. 1939; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Projekt Wydziału Finansowego Warszawa 1938/39–1941/1942, Oprac. M. Gąsiorowski, W. 1937; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; – Cywilna obrona Warszawy we wrześniu 1939 r. Dokumenty, materiały prasowe, wspomnienia, relacje, W. 1964; Dziennik Zarządu Miejskiego M.St. Warszawy 1935–1939, W. 1935–9; Gruber H., Wspomnienia i uwagi, Londyn 1968; Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Jędrzejewicz W., Wspomnienia, Wr. 1993; Kulski J., Stefan Starzyński w mojej pamięci, W. 1990; tenże, Z minionych lat życia 1892–1945, W. 1982 (fot.); Lipiński W., Dziennik. Wrześniowa obrona Warszawy 1939, Oprac. J. M. Kłoczowski, W. 1989; Milewski S., Niewyparzone pióra, „Rzeczpospolita” dod. „Prawo co dnia” 2002 nr 76 (podob.); Młynarski F., Wspomnienia, W. 1971; Nowakowski Z., Lajkonik. Wybór felietonów z lat 1931–1939, Oprac. H. Markiewicz, Kr. 1975; Obrona Warszawy w 1939 r. Wybór dokumentów wojskowych, Oprac. M. Cieplewicz, W. 1968; Pol. Siły Zbrojne, I cz. 3 s. 671–2; Proces Władysława Studnickiego o zniesławienie Stefana Starzyńskiego Prezydenta m. Warszawy, W. 1938; Przypkowski T., Prezydent Stefan Starzyński w oczach swego sekretarza, „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 14: 1969 nr 2 s. 319–53; Rostworowski S., Łuna od Warszawy, W. 1989; Rómmel J., Za honor i Ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”, W. 1958; Sprawozdania prezydenta m.st. Warszawy Stefana Starzyńskiego, W. 1935–9; Starzyński R., Cztery lata wojny w służbie Komendanta. Przeżycia wojenne 1914–1938, W. 1937; Tomaszewski T., Byłem szefem sztabu obrony Warszawy w 1939 r., Londyn 1961; Wspomnienia o Stefanie Starzyńskim. Wybór, Oprac. M. M. Drozdowski, W. 1982; Zaremba Z., Listy 1946–1967, Oprac. A. Friszke, O. Blatonowa, W. 2000; tenże, Obrona Warszawy wrzesień 1939, Londyn 1941; tenże, Wojna i konspiracja, Londyn 1957; – „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 15: 1970 nr 1; – Arch. M.St. W.: Zespoły 4-letni plan rozbudowy Warszawy (oprac. M. Gąsiorowski), Zespół Zarządu M.St. Warszawy 1934–9, Dzien. Urzęd. M.St. Warszawy 1934–9, Zbiory ikonogr. z l. 1934–9; Muz. Hist. M.St. W.: Zespół S-ego, toż w Dziale Ikonogr., Warszawa l. 30-tych w Dziale Kartografii; Muz. Narod. w W.: Dział Nauk., testament S-ego; – Informacje Zygmunta Kozaka z W. na podstawie CAW, Akta personalne S-ego, sygn. 1600, Akta odznaczeniowe, sygn. KN 6.06.1931, KW. 114/5–3102, Dok. ikonogr., sygn. 68/393–400.
Marian Marek Drozdowski